هم اندیشی کنشگران رسانه و آب

دومین جلسه هم اندیشی کنشگران ارتباطی آب با موضوع "زندگی با سیل" با حضور دو تن از صاحب نظران حوزه اقلیم شناسی و مدیریت ریسک سیلاب و جمعی از روزنامه‌نگاران فعال حوزه آب در اندیشکده تدبیر آب ایران در روز دوشنبه 23 اردیبهشت برگزار شد.

شبکه کنشگران ارتباطی آب با هدف ایجاد انسجام  و همگرایی در بین کنشگران ارتباطی  و افزایش سطح کنشگری و آگاهی آنها در گفت و گوی با صاحبنظران مستقل حوضه آب برای  بالا بردن سطح مباحث مرتبط با آب در عرصه عمومی از طریق فضا رسانه‌ای تشکیل شده است. اولین جلسه برای پی ریزی این شبکه در دی ماه 97 با حضور جمعی از  فعالان حوزه رسانه و محیط زیست تشکیل شد. با توجه به اهمیت موضوع سیل در این روزها، دومین جلسه هم اندیشی کنشگران ارتباطی آب به موضوع "زندگی با سیل" اختصاص یافت.

در ابتدا جلسه با یادآوری هدف اصلی تشکیل شبکه کنشگران ارتباطی آب، بیان شد که این شبکه به عنوان بستری برای ارتباط و ایجاد گفت وگو بین فعالان عرصه رسانه و متخصصان آب پی‌ریزی شده است. در ادامه سعید سلیمانیها، از کارشناسان اندیشکده و متخصص حوزه مدیریت ریسک با بیان موضوع اصلی جلسه، افزود: با توجه به حادثه سیل اخیر سوالات بسیاری در فضای رسانه‌ای مطرح شد که همراه با شبهات و شایعات فراوانی بود. به همین دلیل اندیشکده تدبیر آب تصمیم گرفته است به نوبه خود و با رویکرد تخصصی که در این زمینه دارد به این حوزه ورود پیدا کند. در این جلسه به دو حوزه پرسشی کلیدی خواهیم پرداخت. اول به این می پردازیم که بارشهای اخیر از چه ویژگی‌های برخوردار بودند و چه تفاوتی با بارشهای سالهای قبل داشتند.  ایا وارد دوره ترسالی شده ایم یا خیر؟ بارش های اخیر طبیعی بوده است یا ناشی از دخالت بشر بوده است؟ برای شناخت وضعیت بارش ها، از کارشناس حوزه اقلیم شناسی، خانم دکتر زینب محمدی دعوت کرده ایم. در ادامه، با حضور دکتر رستمی کارشناس مخاطرات سیل  به حوزه پرسشی دوم خواهیم پرداخت. در این حوزه پرسشی به دنبال شناخت چگونگی تبدیل بارشها به سیلاب، ویژگی سیلاب‌های اخیر و عوامل و پیامدهای آن و نحوه برخورد و مدیریت سیلهای اخیر خواهیم پرداخت.

در این جلسه دکتر محمدی اقلیم شناس با ارائه توضیحاتی از چگونگی بروز بارندگی های اخیر اذعان داشتند که بارندگی های به وقوع پیوسته از نظر حجم تفاوتی با بارندگی سال‌های پیش نداشته است و فقط حجم زیادی از این بارندگی در دوره‌ای کوتاه مدت رخ داده است. وی در پاسخ به اینکه آیا وارد دوران ترسالی شده ایم گفتند: طبق بررسی‌های آماری به عمل آمده می‌توان گفت نمی توان تنها به دلیل بارش‌های صورت گرفته ادعا کرد وارد دوره ترسالی شده ایم. اما به جد می‌توان می‌گفت که تغییرات اقلیمی در حال رخ دادن است.

محمدی همچنین برای پاسخ به اینکه آیا پیش بینی بارش تا چه میزان امکان پذیر است و آیا باورسازی ابرها بر این بارش ها  اثر داشته است پاسخ داد: بر اساس اطلاعات مراکز معتبر جهانی این بارش‌ها قابل پیش بینی بوده است. ما می توانیم برای حدود دو الی سه هفته آینده بارشها را پیش بینی کنیم. اما شدت و حجم بارش قابل پیش بینی نیست. درباره اثر باورسازی ابرها بر این بارشها باید گفت که که با توجه به مشخصات سامانه بارشی مرتبط با این سیلاب که یک جت استریم بوده است، شکل دهی جت استریم‌ها که جریانات حجیم با مدت طولانی بارش‌ هستند یا تاثیرگذاری بر آنها از طریق بارورسازی ابرها غیرممکن است. به دلیل هزینه بر بودن باروری ابرها و اثربخشی پایین این مساله این اقدام تنها به بارشها مقطعی و کوتاه منجر خواهد شد و اگر این اقدام صورت بگیرد مقدار تاثیر بارور سازی ابرها شاید منتهی به 10 یا 15 درصد افزایش بارش شود که مقدار ناچیزی به شمار می آید.

در ادامه دکتر رستمی کارشناس مخاطرات سیل، در خصوص نحوه تبدیل بارشها به سیل و چگونگی مدیریت آن نیز بیان کرد که وقوع چنین حوادثی در کشورهای دیگر با بروز چنین مشکلاتی رو به رو نخواهد بود. چرا که زیرساخت ها از پیش تعیین شده است و مردم هر منطقه آمادگی مواجه با حوادث طبیعی را دارند. همچنین وی از افراد رسانه ی خواست در جهت فرهنگ‌سازی و ایجاد اعتماد و مشارکت اجتماعی در حوادث این چنینی فعالیت کنند. اینکه آموزش های لازم به مردم مناطق مختلف داده شود که به حریم رودخانه یا خانه رود احترام بگذارند و تجاوز نکنند.

همچنین وی اشاره کرد که داده‌های هواشناسی ایران دچار مشکل است و سیستمی برای تهیه داده نداریم و از داده‌های دیگر سایت های مرجع استفاده می‌شود و این به دلیل کمبود امکانات است. همچنین  ما خلاء سیستم هشدار سریع و به موقع و به جا را احساس می کنیم.

وی درخصوص سدسازی نیز افزود: احداث سد خوب است از این جهت که سبب ذخیره آب می‌شود اما همزمان با احداث سد باید بستر آزاد نشود. این در صورتی است که وجود چنین مقدار ذخیره آبی سبب توسعه مردم منطقه بدون وجود ناظر و تجاوز به حریم و بستر رودخانه می شود. و اینکه ما از سد برای تغذیه آب زیرزمینی استفاده می کنیم و اگر سیل را به درستی مدیریت کنیم و به حوضچه های تغذیه مصنوعی هدایت کنیم ومی توانیم بهره وری بیشتری داشته باشیم.

در پایان سلیمانیها اظهار کرد که ممکن است فی نفسه سدسازی خوب باشد اما باید پیامدهای سدسازی در مواجهه به ریسک سیلاب در نظر گرفته شود و اثرات پایین دست سد یعنی اثرات محیط زیستی و اجتماعی دیده شود. و همچنین وی با اشاره به رویکرد جهانی در مواجه با سیل گفت: تقریبا در گذشته رویکرد مواجه با سیل رویکردی سازه ای بوده و  سعی می‌شده استسد یا خاکریز هایی که سبب جلوگیری از وقوع سیل می‌شدند در رودخانه ها احداث شوند اما از سال 2000 این رویکرد غالب شد که علیرغم اینکه مخاطرات ما در این حوادث دو برابر شده اند صدمات اقتصادی ما شش برابر شده‌اند. از همین رو، رویکرد سازه ای به تنهایی کافی نیست و رویکرد سازمان ملل تاکید بر تاب آوری در برابر سیلاب دارد و تمرکز بیشتر بر رویکردهای غیرسازه‌ای است.

وی با اشاره به اینکه اقدامات لازم در برابر سیل را به سه نوع می‌توان تقسیم کردگفت: نوع اول، اقدامات کاهنده جریان است که دارد اتفاق می‌افتد. این نوع اقدامات، اقداماتی هستند که در سطح کلان و شامل احداث مخازن و مدیریت حوضه آبریز هستند که باعث می شود سیل به وقوع نپیوندد و جریان پیدا نکند. دسته دوم اقداماتی است که به نوعی سازه ای هستند که با هدف ایجاد تاخیر در شکل گیری جریان سیل می شود. اقدامات کاهنده تراز سطح آب هستند. یعنی اقداماتی که هدف آن این است که اجازه ندهد سطح آب خیلی بالا برود، مثل بهبود وضعیت کانالها و رودخانه ها و شبکه های جمع آوری آب سطحی است. این اقدامات عمدتاً در مقیاس شهرها صورت می گیرد اما  در مقیاس های شهری هم ما اقدامات خاصی نداریم چون جزو مخاطرات اصلی کشور ما محسوب نمی شود در مقایسه با کشورهای سیل خیز که محیط های شهری را به گونه طراحی کرده اند که خاصیت جذاب رواناب ها را داشته باشند. و یا تاخیر در وقوع سیل ایجاد کنند.   دسته سوم، اقدامات در جهت کاهش بروز صدمه و آسیب در برابر سیل است. یعنی این سیل با وجود همه اقدامات کاهنده، اگر اتفاق افتد چه کارهایی باید انجام شود که صدمه و خسارت به کمترین حد برسد. در این دسته اقدامات بحث اصلاح کاربری اراضی، عدم تجاوز به حریم رودخانه‌ها، آموزش جامعه برای زندگی با سیل، مدیریت بحران و اقدامات اضطراری و طرحهای بیمه سیل بر اساس پذیرش سطحی از ریسک سیل قرار می گیرند.