چالش‌های اقتصادی مساله آب
پنجمین جلسه کنشگران ارتباطی با حضور جمعی از اصحاب رسانه ای و روزنامه نگاران فعال حوزه آب و محیط زیست در اندیشکده تدبیر آب ایران برگزار شد.
کنشگران ارتباطی آب با هدف آکاه سازی، دغدغه مندی و همچنین ایجاد فضایی گفت و گویی در جامعه بر سر مسئله آب با حضور فعالان حوزه محیط زیست همچون مسعود بربر، زینب رحیمی، امین شول سیرجانی،داوودبیگی و جمعی دیگر از روزنامه نگاران حوزه آب و محیط زیست تشکیل شده است .
کنشگران ارتباطی آب ماهانه به برگزاری سلسله نشست هایی حول محور مسائل مغفول مانده در حوزه آب می پردازند که دراین نشست با موضوع اقتصاد آب و با حضور محمد ابراهیم رئیسی برگزار شد.
رئیسی گفت: کالای اقتصادی و اجتماعی متفاوت است. کالای اقتصادی کالایی است که مبادله می‌شود و لذت ایجاد می‌کند و کمیابی هم همراه آن است و در این حوزه است که اقتصاد می‌تواند روی آن حرف بزند. اما در فعالیت‌های غیراقتصادی کالایی داریم که آن‌قدر فراوان است که برداشت یک نفر تأثیری در سهم دیگری ندارد. این را کالای اجتماعی هم می‌گویند.
وی تأکید کرد: همواره تا قرن ۱۷ این‌گونه بود که آب کالای اقتصادی نبود و خرید و فروش نمی‌شد. بحث اقتصادی بودن آب را از قرن ۱۸ و از زمان آدام اسمیت می‌شنویم و آدام اسمیت هم خیلی خاص از آن صحبت می‌کند و متفاوت از آن چیزی است که مثلاً در سال ۱۹۹۲ در کنفرانس دوبلین درباره اقتصاد آب مطرح شد. آدام اسمیت از پارادوکس آب و الماس صحبت می‌کند. می‌گوید آب خیلی باارزش است و حیات انسان به آن وابسته است اما به الماس هیچ وابستگی ندارد پس چرا آب به اندازه الماس ارزش ندارد؟
این کارشناس اقتصاد آب ادامه داد: نئوکلاسیک‌ها گفتند کالاها بر اساس مطلوبیت ارزشگذاری می‌شوند که کمیابی در آن نقش عمده دارد و آب چون کمیاب نیست به اندازه الماس مطلوبیت ندارد. اگر کمیابی گره اصلی اقتصادی بودن آب باشد، امروز دیگر این‌طور نیست که آب به اندازه‌ای باشد که هر کس هر چقدر و از هر جا خواست آب برداشت کند. در سال ۱۹۹۲ کنفرانس مهمی در دوبلین درباره آب و محیط زیست برگزار شد و اصول دوبلین تدوین شد.
رییسی تصریح کرد: بر اساس اصول کنفرانس دوبلین، آب شیرین منبعی محدود و آسیب‌پذیر است. زنان نقش محوری در مدیریت آن ایفا می‌کنند. توسعه و مدیریت آب باید بر رهیافتی مشارکتی شامل مصرف کننده و برنامه ریزان و سیاست‌گذاران مدیریت شود و آب بایستی به عنوان کالایی اقتصادی به رسمیت شناخته شود چرا که آب در تمامی مصارف رقیب خود دارای ارزش اقتصادی است.
وی توضیح داد: آن جایی که رقابتی در مصارف وجود ندارد و هر آدمی به عنوان ضرورت زندگی به آن نیاز دارد باید این کالا به میزان حداقل برای همه تأمین شود و کالایی اجتماعی است اما جایی هم آب به عنوان نهاده استفاده می‌شود و مثلا هتلدار، صنعت‌گر و کشاورز با آب سه ارزش متفاوت اقتصادی ایجاد می‌کنند.
این کارشناس اقتصاد براهمیت مساله قیمت‌گذاری آب تاکید کرد و گفت: همه ما برای آب مطلوبیت‌های مختلفی داریم. به همین علت حتی در تعیین قیمت آب شرب هم، هر کدام از ما ارزش‌هایی متفاوت در ذهن داریم که به مطلوبیت آب برای هر کداممان وابسته است و این باعث می‌شود قیمت‌گذاری آب ممکن نباشد. از سوی دیگر تامین کننده برای عرضه آب یک هزینه تمام شده دارد که باید با آن ارزش ذهنی طرف تقاضا بخواند.
رییسی افزود: در بحث قیمت‌گذاری آب مساله بعدی توانایی پرداخت است. یعنی ممکن است ارزش ذهنی آب برای مصرف کننده بالا باشد و هزینه تمام شده تامین آب هم با آن متناسب باشد اما مصرف کننده نهایی توان پرداخت این مقدار را نداشته باشد. این سه عامل با هم قیمت آب را تعیین می‌کند و این مساله محدود به آب نیست و هر جا که تعرفه‌گذاری دولتی در میان است با این مساله رو به رو هستیم.
وی یادآور شد: یک نکته هم که نباید از نظر دور داشت این است که در محاسبه هزینه تمام شده اقتصادی، یعنی مجموع هر هزینه ای که انجام شده تا آب به دست مصرف کننده در محل مصرف برسد، باید هزینه‌های واقعی مثلا با حذف یارانه‌های اعمال شده لحاظ شود. یعنی هزینه برقی که برای استحصال آب صرف می‌شود هم باید با قیمت واقعی و بدون یارانه محاسبه شود. این تفاوت قیمت که از تفاوت بین هزینه‌های اقتصادی و هزینه‌های مالی شک می گیرد خودش یک کلید در اقتصاد آب است.
این کارشناس اقتصاد آب توضیح داد: اگر قیمت‌گذاری آب صرفاً بر اساس هزینه تمام شده باشد قطعا درست نیست چرا که مثلا صنعت، ارزش افزوده‌ای که از هر مترمکعب آب به دست می‌آورد با کشاورزی یکی نیست و برای مصرف کننده آب شرب هم با آن دو متفاوت است. پس طبیعی است که آب نباید به این‌ها با قیمت مشابه ارائه شود. ممکن است برای یک صنعت آب تا مترمکعبی ۴۰ هزار تومان هم به صرفه باشد در حالی که برای مصرف کننده حوزه کشاورزی آب با قیمت هزار تومان و زیر قیمت تمام شده هم به صرفه نباشد. این موضوعی است که در طرح‌های مختلف تامین آب مثل آب شیرین کن ها و انتقال آب و ... هم می‌تواند تعیین کننده باشد. یعنی سرمایه‌گذاری آب هم موضوع دیگری است که به این حوزه بر می‌گردد.
رییسی با بیان این که مساله بعدی تخصیص آب به مصارف گوناگون است گفت: تا پیش از این وقتی از هزینه صحبت می‌کردیم تعریف هزینه به عنوان جمع سرمایه‌گذاری اولیه و هزینه نگهداری و بهره برداری فرض می‌شد اما از دهه ۷۰ میلادی به این سمت آثار خارجی و آثار معطوف به غیر هم به این هزینه‌ها اضافه می‌شود یعنی اگر فعالیت اقتصادی دودزا باشد یا مشکلات دیگری ایجاد کند این هم باید در هزینه لحاظ شود. این هزینه‌ها منجر به اختلاف قیمت در نقطه تعادل میان عرضه و تقاضا می‌شود و برخی معتقدند خود آلوده‌کننده باید این اختلاف قیمت را در قالب مالیات بپردازد و برخی دیگر آن را در قیمت محصول (کالا یا خدمات) و به عنوان پرداخت از جانب مصرف کننده ای که این موضوع برایش مهم است تعریف می‌کنند.
