پساب‌ها به کمک سفره‌های آب زیرزمینی می‌آیند
مونا شعبان
سفره‌های آب زیرزمینی برای مصون‌ماندن از خشکی نیاز دارند تغذیه شوند تا حجم آب آنها تا حدودی حفظ شوند. سامانه‌های ذخیره - بازیافت آبخوان به‌عنوان ابزاری برای متعادل نگاه‌داشتن سطح آب زیرزمینی و احیای آبخوان‌ها، از مشکلات حجم زیاد پساب جلوگیری و همچنین اُفت زیاد سطح آب زیرزمینی را جبران می‌کند.
امروزه منابع آب زیرزمینی از مهم‌ترین ذخایر آب در دنیا به‌شمار می‌روند و استفاده بی‌رویه از این ذخایر باعث اُفت بیش از حد سطح آب‌های زیرزمینی شده است، تا حدی که دشت‌های زیادی را در معرض نابودی قرار داده است. از سوی دیگر با صنعتی‌شدن جوامع و افزایش جمعیت در کلان‌شهرها سالانه حجم زیادی پساب تولید می‌شود که بسیاری از کلان‌شهرها را با مشکل روبرو کرده است. ذخیره- بازیافت آبخوان (Aquifer Storage and Recovery) یکی از روش‌های ذخیره آب است که امروزه مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است. می‌توان از ذخیره پساب تصفیه‌خانه‌ها در آبخوان‌های مناسب با بهره‌گیری از این روش، از یک سو دشت‌ها را نجات داد و از سوی دیگر مشکلاتی را که ممکن است پساب ایجاد کند رفع کرد.
ذخیره - بازیافت آبخوان به‌عنوان ذخیره آب در یک آبخوان مناسب از طریق یک چاه تزریق تعریف می‌شود که در طول زمانی که آب در دسترس است، آن آب ذخیره می‌شود و آب از همان چاه مشابه در طول زمانی که آن آب نیاز است، بازیافت می‌شود. روش ذخیره- بازیافت آبخوان با تکیه بر جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و استفاده مجدد از آب حاصل از بارندگی و فاضلاب شهری به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و بهینه‌ترین شیوه‌ها در سالیان گذشته در بسیاری از کشورها راهگشای مشکلات این عرصه بوده است.
پائین‌آمدن ناگهانی سطح سفره‌های آب زیرزمینی، علاوه بر تهدید منابع آب، مشکلات دیگری مانند نشست زیاد خاک بستر و آسیب‌های جدی به ابنیه و تأسیسات سطحی و زیرسطحی شهری وارد ساخته است. علاوه بر این باید توجه داشت که مسئله آب‌های زیرزمینی خود یک پدیده چندوجهی است و این روش پیشنهادی می‌تواند از چندین لحاظ به مسائل و مشکلات آبخوان‌های آب زیرزمینی کمک کند.
با پائین‌رفتن شدید سطح آب‌های زیرزمینی به‌دلیل بهره‌برداری بیش از حد از آب‌های زیرزمینی در بسیاری از کشورهای جهان از جمله در ایران، ابتدا استخراج آب غیر اقتصادی و سرانجام مخزن زیرزمینی خالی و چاه‌ها و قنات‌ها خشک می‌شوند. با انجام تغذیه آب‌های زیرزمینی در نقاطی که آب و شرایط لازم دیگر وجود داشته باشد، می‌توان تاحدود زیادی تعادل مجدد سطح آب زیرزمینی را برقرار و از خشک‌شدن چاه‌ها و قنات‌ها و بلااستفاده ماندن تأسیسات مربوط به آنها جلوگیری کرد.
یکی از منابع آب پایدار در گذشته آب زیرزمینی بوده است که بر اثر افزایش نیاز آبی و برداشت آب از منابع آب زیرزمینی، این منبع پایدار کاهش چشم‌گیری یافته، به‌طوری که بسیاری از کارشناسان معتقدند احیاس این منبع پایدار در آینده حتی در صورت وجود نزولات جوی کافی نیز امکان‌پذیر نیست. احداث اصولی سدها خسارات انسانی و مالی ناشی از وقوع سیلاب‌ها را به حداقل رسانده، اما ساخت سدها مشکلات زیادی را در سالیان اخیر ایجاد کرده و کشورهای پیشرفته، ساخت سد را منسوخ‌شده می‌دانند و به راهکارهای جدید برای ذخیره آب سطحی روی آورده‌اند که روش ذخیره- بازیافت آبخوان از روش‌های مورد استقبال در بسیاری از کشورها بوده است.
این روش زیاد پیچیده نیست و تجربیات نشان می‌دهند که چندین تکنیک و عوامل وجود دارد که اگر به درستی فهمیده شود، می‌توان به طور موفقیت‌آمیز و با هزینه معقولی این کار را عملی کرد. در سامانه‌های ذخیره- بازیافت آبخوان چندین مرحله باید صورت گیرد:
۱- انتخاب آبخوان مناسب؛
۲- وجود منبع آبی مناسب برای تغذیه در این سامانه‌ها؛
۳- مکان‌یابی نقاط مناسب برای تغذیه در سامانه‌های ذخیره- بازیافت آبخوان؛
۴- مدل عددی کمی؛
۵- تعیین میزان آب قابل تغذیه؛
۶- بررسی شرایط مدل و منطقه بر اساس مدل عددی کمی؛
۷- مدیریت سامانه‌های ذخیره- بازیافت آبخوان.
مأخذ: www.iana.ir (با اصلاح و خلاصه‌سازی)
