بررسی آب به عنوان یک کالای اقتصادی

بررسی آب به عنوان یک کالای اقتصادی
چرا آب محبوب است؟
هابرتاچ جی. ساونیج / ترجمه: شیوا سعیدی
آب ترکیبی از خصوصیاتی دارد که آن را از هر کالای دیگر متمایز می‌کند. این خصوصیات به تنهایی ممکن است محدود‌کننده نباشد، اما مشخص شده است هنگام ترکیب آب با مواد دیگر، باید به شیوه خاصی عمل کرد.
آب حیاتی است، بدون آب حیات معنایی ندارد، تولید اقتصادی و محیط زیست از بین خواهند رفت. تمام فعالیت‌های انسان به آب وابسته است. این ماده یک منبع حیاتی است. همین موارد آب را به یک ماده خاص تبدیل می‌کنند، اما این ماده یگانه نیست. همین موارد را می‌توان درباره هوا، زمین، سوخت و غذا نیز بیان کرد.آب، کمیاب است. میزان آب موجود در زمین محدود است. تمام آب‌های کره زمین از باران به وجود می‌آیند. میزان بارش هر قاره محدود و مشخص شده است. اما تمام این آب را نمی‌توان مصرف کرد. این ماده به طور نامساوی در فضا و زمان گسترده است و بخش بزرگی از زمین نیز دوره‌های کم‌آبی را پشت سر می‌گذارد. آب یک ماده فرار است. تاکنون آب با هیچ کالای دیگر مقایسه نشده است. یک ماده کمیاب و حیاتی، نمونه خوبی از یک کالای اقتصادی است. آب با توجه به جاذبه زمین جریان دارد. اگر آن را محصور نکنیم، از دست می‌رود. میزان دسترسی به آب و همین‌طور تقاضا برای آن در گذر زمان متفاوت است. آب با هوا و زمین متفاوت است، زیرا این کالاها را نمی‌توان ذخیره کرد. آنها ذخایر محسوب می‌شوند، اما آب جاری است. البته ذخایر آب هم وجود دارد، مانند ذخایر منابع آب زیرزمینی و دریاچه‌های طبیعی. البته میزان ذخایر در مقابل آب جاری کم است. البته می‌توان آب را به طور مصنوعی نیز ذخیره کرد، اما در آن حالت هم میزان ذخایر از آب جاری کمتر است. برای آنکه آب همیشه در دسترس باشد، باید سالانه به آن افزود. ذخیره آب شبیه ذخایر سوخت‌های فسیلی نیست که میزان ذخایر در مقایسه با جریان سالانه بیشتر است.
آب یک سیستم است. چرخه سالانه آب حاصل از بارش یک چرخه پیچیده است که در آن چندین فرآیند وجود دارد (بارش، به سطح رسیدن جریان آب، تبخیر، نفوذ). این فرآیندها فقط با یک جهت جریان متصل هستند؛ جریان پائین‌دست آب. اگر از یک ذخیره زیرزمینی، آب استخراج کنیم، در بخش‌هایی از چرخه اختلالی ایجاد می‌شود و آب کمتری در رودخانه جریان خواهد داشت. اگر در منطقه آب را جاری کنیم، خسارت زیادی به جریان آب پائین‌دست وارد می‌شود. حوضه آبریز یک سیستم یگانه است و از سیستم‌های زیرمجموعه‌ای بزرگ ساخته نشده است که بتوان آن را افزود یا در یک مدل اقتصادی معمول ارتقا داد. آب حجیم است. اکنون اگر بتوانیم آب را به سادگی از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل کنیم (مانند سوخت یا غذا)، هیچ یک از موارد بالا مشکل نخواهد بود. می‌توان آب را از یک حوضه فراوان به یک حوضه کمبود (مصرف‌کننده) منتقل کرد. این فرآیند می‌تواند نیاز به آب را طی زمان و مکان برطرف کند. همچنین می‌توان آب را از جریان پائین‌دست به بالادست نیز انتقال داد، درست مانند یک کالای اقتصادی معمول. بازار آب ممکن است قاطعانه با این معضل برخورد کند. اما به غیر از نمونه‌های استثنایی، نمی‌توان این کار را انجام داد. اما چرا؟ زیرا آب بسیار حجیم است. یک مصرف‌کننده آب خانگی یا صنعتی حاضر است به ازای هر متر مکعب آب، یک دلار بپردازد. یک کشاورز به ندرت تمایل دارد کل این مبلغ را بپردازد. کالاهای اقتصادی دیگر گران‌بهاتر از این هستند. هزینه سوخت به ازای هر مترمکعب ۱۰۰ دلار است و سفارش غذا نیز به ازای هر متر مکعب ۲۰۰ دلار است. برخلاف آبمیوه متأسفانه هیچ راهی برای کاهش حجم آب وجود ندارد. تولیدکنندگان برای حمل‌ و نقل آبمیوه، نخست کنسانتره میوه را تهیه می‌کنند که پس از انتقال دوباره با آب مخلوط می‌شود. آب ماندگار نیست. آنچه را که درباره آبمیوه انجام می‌دهیم، نمی‌توان با آب انجام داد. فقط می‌توان آب را با آب مخلوط کرد تا به آب دست یافت. هرچند کالاهای اقتصادی دیگر دارای جایگزین‌هایی هستند، اما آب هیچ جایگزینی ندارد. در مورد سوخت، می‌توان میان نفت، گاز، چوب، آب یا انرژی خورشیدی انتخاب کرد. برای غذا می‌توان میان نان، ماکارونی، برنج یا جو انتخاب کرد. اما جایگزین‌های آب چه هستند؟ باران، آب‌های زیرزمینی، آب‌های جاری... همه آنها از یک سیستم و یک منبع هستند. هیچ جایگزینی وجود ندارد. آب را نمی‌توان به طور آزاد مبادله کرد. بنابراین با کالایی روبرو هستیم که حیاتی است، اما چنان حجیم است که حمل ‌و نقل آن در مسافت‌های طولانی سخت است. در نتیجه باید از آن در زمان و مکانی که مهیا است استفاده کنیم. هیچ کالای اقتصادی وجود ندارد که چنین خصوصیات پیچیده‌ای داشته باشد، به همین دلیل تجارت آزاد آن مشکل است (به غیر از موارد استثنایی، مانند آب‌های بسته‌بندی). بازارهای آب فقط در صورتی قابلیت عملکرد دارند که توجه داشته باشند آب به سمت پائین جریان دارد و البته بازارها باید منطقه‌ای باشند (مانند ذخیره‌های زیرزمینی یا آبی که در یک زیرمجموعه سیستم است مانند پروژه‌های آبیاری).
در سراسر جهان آب به صورت محصولاتش مبادله می‌شود: غلات، چوب، گوشت، میوه، گل و... این امر تجارت آب مجازی نامیده می‌شود که در آن از یک متر مکعب آب حدود یک کیلوگرم محصول به دست می‌آید. بنابراین تجارت محصولات جالب‌تر از آب است. این امر در همه جای جهان یکسان است. برای تقلیل نیاز به انتقال آب، محصولات غذایی باید در مکان‌هایی کشت شوند که زمین و آب (به خصوص آب حاصل از بارش) به وفور وجود دارند. رویش محصولات غذایی در مناطق دورافتاده فقط به دلایل سیاسی انجام می‌شود. بنابراین بهتر است در انتظار یک بازار آزاد و باز برای غذا باشیم نه بازار آزاد آب. اقتصاددانان معتقدند وجوه مختلف تجارت آب را می‌توان بررسی کرد اما این واقعیت پابرجا است که درباره آن پیچیدگی‌های فراوانی وجود دارد.
مأخذ: هفته‌نامه تجارت فردا