چشم‌انداز فقهی حق بر آب
مسئله این است که آیا بهره‌برداری از منابع آب باید از قواعد انسانی، اخلاقی و حقوقی خاصی پیروی کند یا استفاده از منابع آب، از ضابطه خاصی پیروی نمی‌کند و در آن قاعده «الحق لمن غلب» حاکم است و هرکس قدرت داشت، می‌تواند هرچه و هر کجا از منابع آبی استفاده کند؟ پاسخ به این پرسش را با رویکردی درون‌دینی از کتاب و سنت می‌جوییم. بنابر اندیشه مسلمانان و ادیان ابراهیمی، زمین و آنچه در آن است مانند کوه‌ها، جنگل‌ها، آب‌ها و... از آن خالق آنهاست و اختیار آن نیز به دست خود اوست و خدا آن را به امانت در اختیار بندگانش قرار داده است: إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یورِثُهَا مَن یشَاء مِنْ عِبَادِهِ: در حقیقت زمین ملک خداست، آن را به هرکس از بندگانش بخواهد واگذار می‌کند. قرآن در جای دیگر می‌فرماید: وَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا: : خدا آنچه را در آسمانها و آنچه را در زمین است، مسخر شما کرد و آن را در اختیار شما قرار داده است. جمع این دو آیه، در روایت صحیحی از امام صادق(ع) به این صورت رسیده است که: زمین از آن خدا و کسانی است که آن را آباد کنند، چراکه خداوند انسان را به‌طور فطری به گونه‌ای خلق کرده است که زمین را آباد کند: هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا اوست که شما را از زمین پدید آورد و شما را به آبادانی آن واداشت. بنابراین زمین، آب باران، آب دریاها، رودخانه‌ها، چشمه‌ها، سیلاب‌ها و جویبارها همه از خداست و او به صورت طبیعی آن را در اختیار انسان قرار داده است تا انسان با آن زمین را آباد کند. (تابنده، ١٣٥٦، ٤٥) به صورت طبیعی، سبقت در کار آبادی و آبادانی، مبنای ملکیت زمین و آب و دیگر مشترکات بوده و بعدا سنت اسلامی نیز آن را امضا کرده و مورد تأیید قرار داده است، به‌طوری که در روایت صحیح از امام صادق(ع) به نقل از پیامبر اکرم(ص) آمده است: هرکس از زمین زودتر بهره‌برداری و آن را آباد کرد، آن زمین متعلق به اوست.
ادامه مطلب
